اموزش بورس

بازارهای بورس انرژی

بورس انرژی دارای سه بازار فیزیکی، مشتقه و فرعی است. آموزش بورس در این بازار ها صورت میگیرد وبازار فیزیکی شامل سه تابلوی برق، نفت و گاز و تابلوی سایر حامل‌های انرژی و بازار مشتقه شامل سه تابلوی قرارداد سلف موازی استاندارد، قرارداد آتی و قرارداد اختیار معامله است.

انواع بازارهای برق (از حیث کالا)

1 . بازار انرژی
2 . خدمات جانبی
3 . انتقال

بازار انرژی: بازار معاملات خود توان مصرفی به بازار انرژی موسوم است. معاملات برق در بورس انرژی همان معاملات توان ظاهری برق محسوب می‌شود. گرچه قرار است در فازهای آینده بازار خدمات جانبی و انتقال نیز در این بورس صورت گیرد.

بازار خدمات جانبی: همان بازار توان راکتیو و خدمات رزرو و ظرفیت و سایر خدماتی که برای حفظ توان ظاهری در شبکه مورد نیاز است.

بازار انتقال: بازاریست که در آن خدمات انتقال انرژی الکتریکی مورد معامله قرار می‌گیرد.و ثبت نام بورس انجام میگیرد . 

انواع بازارهای برق (از حیث زمانی)

1 – بازار سلف: قرارداد سلف قراردادی است که در آن خریدار و فروشنده کالا برای زمان تحویل معین در آینده و مقدار مشخصی از کالا به قیمت توافقی به تفاهم می‌رسند. این نوع بازار قرار است در بورس انرژی ایران راه اندازی گردد.

2 – بازار روز بعد: در اغلب بازارهای برق برای تولید و مصرف در ساعات روز بعد برنامه ریزی می‌شود این بازار در ایران به بازار روزفروش معروف است.

3 – بازار لحظه‌ای: با توجه به تغییرات سمت بار و سمت تولید ایجاد تعادل در بازه‌ها زمانی کمتر از یک ساعت نیز الزامیست. در بورس انرژی در فاز اول قرار است که معاملات سلف برق تحت عنوان سلف موازی استاندارد صورت گیرد و معاملات برق از سه روز جلوتر به بعد امکان پذیر است و معاملات بازار روز بعد و بازار لحظه‌ای فعلا در بورس انرژی مورد معامله قرار نخواهد گرفت.

مشخصات قراردادهای سلف موازی استاندارد برق

در بورس انرژی قراردادهای سلف موازی استاندارد دارای خصوصیاتی است که اطلاعات آن در زیر آمده است.

مشخصات “قرارداد سلف موازی استاندارد” کالای برق در “دوره‌های مصرف” معین و “دوره‌های تحویل” مشخص برای افرادی که کد بورسی دارند . 

ردیف	عنوان	توضیحات
1	نام دارایی پایه	بسته برق (انرژی الکتریکی) معادل یک “مگاوات” در هر ساعت از “دوره مصرف” در “دوره تحویل”
2	مشخصات دارایی پایه	فرکانس شبکه سراسری و سطوح ولتاژ شبکه سراسری برق کشور
3	نام و مشخصات عرضه کنندگان اولیه	کلیه عرضه‌کنندگان پذیرش شده در بورس بورس انرژی (مطابق فرآیند پذیرش مشتری در بورس انرژی براساس اعلام و تایید شرکت مدیریت شبکه برق ایران)
4	دوره مصرف	تعداد ساعات مصرف در هر روز از دوره تحویل (مطابق جدول 1)
5	دوره تحویل	تعداد روزهای تحویل کالا (مطابق جدول 2). شروع دوره تحویل در 6 کاراکتر سمت راست نماد معاملاتی تصریح می‌شود.
6	اندازه قرارداد	تعداد بسته‌های برق (انرژی الکتریکی) در هر قرارداد که معادل حاصل‍ضرب تعداد ساعات “دوره مصرف” در تعداد روزهای “دوره تحویل” است. (مطابق جدول 3)
7	نماد معاملاتی	یک نماد منحصر به فرد برای هر قرارداد (مطابق جدول 4)
8	روش عرضه اولیه	حراج ناپیوسته
9	دوره عرضه اولیه	از روز بازگشایی نماد معاملاتی
10	دوره معاملاتی قرارداد	از تاریخ بازگشایی نماد تا 3 روز قبل از شروع دوره تحویل
11	سررسید قرارداد	پایان دوره تحویل
12	مکان تحویل	شبکه سراسری برق کشور
13	واحد پولی	ریال
14	حداقل تغییر قیمت	10 ریال
15	کارمزدها	مطابق کارمزدهای مصوب اعلامی سازمان بورس و اوراق بهادار
16	سقف خرید هر مشتری	برای مشتریان متصل به شبکه‌های انتقال و فوق توزیع با کد خاص مطابق اطلاعات اعلامی توسط شرکت مدیریت شبکه برق ایران برای مشتریان متصل به شبکه‌های توزیع با کد خاص مطابق اطلاعات اعلامی شرکت توزیع نیروی برق سرویس‌دهنده مشتری به شرکت مدیریت شبکه برق ایران
17	شرایط لازم جهت تحویل فیزیکی و اطلاعات و مستندات موردنیاز	برای شرکت‌های توزیع نیروی برق و شرکت‌های بازرگانی برق: پروانه توزیع/ خرده‌فروشی برای مصرف‌کنندگان نهایی: قرارداد انشعاب برق یا آخرین قبض صادر شده توسط شرکت توزیع نیروی برق یا برق منطقه‌ای
18	دامنه نوسان روزانه قیمت	بدون محدودیت نوسان در چارچوب قوانین و مقررات وزارت نیرو
19	روش تسویه معاملات	نقدی
20	آخرین روز معاملاتی	سه روز پیش از شروع دوره تحویل (مطابق پیوست شماره 1)
21	امکان تحویل فیزیکی و تسویه نقدی در پایان دوره معاملاتی	خیر
22	زمان‌بندی جهت پرداخت وجه معامله	100 درصد ارزش معامله پیش از ثبت سفارش در سامانه معاملاتی معامله
23	مهلت تسویه	سه روز کاری پس از انجام معامله
24	میزان مجاز عرضه اولیه	مطابق سقف مجاز اعلامی توسط شرکت مدیریت شبکه برق ایران برای هر نیروگاه تولید برق

.

نحوه و فرآیند انجام معاملات در بورس انرژی

مشتریان بورس انرژی اهم از خریداران و فروشندگان موظفند که قبل از انجام معاملات در بورس اقدام به اخذ کد نمایند.

فرآیند انجام کار به این صورت است:

متقاضیان با مراجعه به شرکت مدیریت شبکه برق ایران، فرم تکمیل شده و ممهور «معرفی نامه جهت درخواست کد خاص برای معاملات برق در بورس انرژی» را از آن شرکت دریافت می‌نمایند. سپس با تکمیل فرم‌های

1 – احراز هویت مشتری
2 – درخواست کد معاملاتی
3 – بیانیه ریسک ( موجود در دفاتر شرکت‌های کارگزاری و بخش بازارها فرم‌ها در وبسایت شرکت بورس انرژی)

نسبت به اخذ کد معاملاتی از طریق شرکت‌های کارگزاری دارای مجوز فعالیت در بورس انرژی اقدام نمایند. لازم به ذکر است متقاضیان باید در هنگام مراجعه به شرکت‌های کارگزاری، مدارک و اطلاعات مندرج دربند ب ماده 21 دستورالعمل معاملات کالا و اوراق بهادار مبتنی بر کالا در بورس انرژی شامل موارد ذیل را جهت ارائه به همراه داشته باشند:

1 – اطلاعات در خصوص اساسنامه، شناسه ملی، شرکتنامه، آگهی روزنامة رسمی درخصوص تأسیس وآخرین تغییرات آن، آگهی آخرین تغییرات مدیران وصاحبان امضای مجاز، ترکیب سهامداران، مالکان یا شرکاء بالای ده درصد، مؤسسان، اعضای هیأت مدیره و مدیرعامل، بازرسان، حسابرسان ونشانی اقامتگاه آنان؛
2 – اطلاعات مربوط به حساب بانکی مرتبط بامعاملات کالا یا اوراق بهادارمبتنی بر کالا؛
3 – اطلاعات درمورد حجم معاملات قبلی؛
4 – اصل مدرک شناسایی صاحبان امضای مجاز شامل شناسنامه وکارت ملی وکپی مصدق تمامی صفحات مدارک مذکور.

پس از دریافت کد معاملاتی مشتریان می توانند اقدام به معامله نمایند. برای معاملات، مشتریان موظفند قبل از شروع تالارهای بورس انرژی سفارش خرید خود را به کارگزار ارسال نمایند.

سفارش‌های برق چهار نوع است:

1 – بار پایه
2 – کم باری
3 – میان باری
4 – پرباری

زمان بازگشایی و سررسید قراردادها:

1 – روزانه : سه روز قبل
2 – هفتگی : سه هفته قبل
3 – ماهانه : یک ماه قبل
4 – فصلی : یک فصل قبل
5 – سالیانه : یکسال قبل

زمان سررسید تمام قراردادهای فوق ، تا سه روز قبل از موعد تحویل است.

وضعیت‌های اعمال: منظور از وضعیت‌های اعمال همان اعتبار سفارش و نحوه حضور سفارش در تالار معاملاتی بورس می‌باشد که عبارتند از:

الف) همه یا هیچ: در این حالت چنانچه دستور به طور کامل قابل اجرا باشد، اجرا شده و در غیر این صورت در تالار معاملات باقی می‌ماند تا زمانی که قابلیت اجرا به شکل کامل را پیدا نماید به طور مثال فرض نمایید که یک تولید کننده، سفارش فروش 21 مگاوات را با شرایط همه یا هیچ در تالار بورس وارد نماید در این صورت سیستم معاملات (کلیرینگ) بورس تا زمان سررسید دستور سعی در فروش همه 21 مگاوات دارد. چنانچه دستور در این فاصله به طور کامل اجرا نشد از سیستم تالار بورس خارج می‌گردد. این نوع وضعیت اعمال از آنجایی که تولید برق تقسیم پذیر نیست کاربرد زیادی برای فروشندگان در بازار برق دارد.

ب) تمام یا بخشی: در این حالت سفارشات می‌توانند به شکل جزیی نیز با سفارشات طرف مقابل حتی با نسبت‌ها کمتری از کل سفارش اولیه نیز معامله شوند. در این حالت بخش اعمال نشده از قرارداد در تالار بورس باقی می‌ماند. این نوع سفارش کاربرد زیادی برای خریداران بازار برق دارد.

ج) پر کن یا بکش: در این حالت چنانچه تمام سفارش در یک زمان خ اص انجام نشود از تالار معاملات خارج می شود.

د) پر کن و بکش: در این حالت چنانچه تمام یا بخشی از سفارش در یک زمان خاص انجام نشود قسمت باقیمانده از تالار معاملات خارج می‌شود.

مکانیسم قیمت گذاری در بورس‌های برق

هر بورس برقی مهمترین بخش فرآیند کشف قیمت است. کارایی و شفافیت عملیات بورس به فرآیند کشف قیمت وابسته است. این فرآیند شامل دو بخش مهم است:

1) روش فروش (Bidding Methodology)
2) فلسفه قیمت گذاری (Pricing Philosophy)

بخش اول یعنی Bidding Methodology به دو شکل انجام می شود:

الف) Supply Side Bidding : در این روش، قیمت‌ها توسط عرضه‌کنندگان به بازار ارائه می‌شوند و بخش تقاضا، پیشنهاد قیمت نمی‌دهد. در این روش بر اساس سفارشات ارائه شده به بازار و با توجه به تقاطع منحنی تقاضا و عرضه کل، قیمت‌ها تعادلی در بازار به دست می‌آیند که به آن MCP می‌گویند به حجم به دست آمده در این قیمت هم، حجم تعادلی بازار می‌گویند.

ب) Double Side Bidding : در این روش مصرف‌کنندگان نیز اقدام به ارائه پیشنهاد قیمت همراه با حجم مورد تقاضا می‌دهند.

 

در مورد فلسفه قیمت گذاری هم می‌توان قیمت گذاری برای عرضه کنندگان را به دو شکل زیر تعریف نمود:

 

الف) قیمت گذاری مستقیم (یکنواخت): در این روش قیمت‌گذاری تمامی عرضه‌کنندگان، قیمت تلاقی عرضه و تقاضا را دریافت می‌کنند. یا به عبارتی همه عرضه‌کنندگانی که قیمت پیشنهادیشان از قیمت تسویه کننده بازار یعنی MCP (uniform) کمتر است قیمت MCP (uniform) را دریافت می کنند.

ب) قیمت‌گذاری تبعیضی: در این روش به همه عرضه کنندگانی که قیمت‌شان از MCP (uniform) کمتر می باشد بر اساس قیمت پیشنهادی خودشان پرداخت میگردد قیمت میانگین دریافتی عرضه کنندگان برابر MCP ( pay as bid ) خواهد بود .